22 Aralık 1914 tarihinde başlayan 15 Ocak 1915 tarihinde sona eren Sarıkamış Harekâtı, Allahuekber ve Soğanlı dağları bölgesinde gerçekleşiyor. Bu harekâtta Mehmetçik, vatanı uğruna dondurucu soğukta, şehadeti göze alarak fedakârca savaşıyor. Harikulâde olumsuz şartlarda ve çatışmalarda binlerce asker şehit düşüyor.
100 yıl evvel olduğu üzere dünyada değerli altüst oluşlar yaşanıyor? Yeni bir dünya savaşı tartışmaları yaşanıyor. Ülkemizin komşusu Rusya tüm emperyalist Batı ile savaşıyor. Suriye iç savaş yaşadı, yaşıyor. Bölgemiz Batıasya/Ortadoğu savaşın eşiğinde. Filistin’de bir millet çoluk çocuğuyla daima birlikte katlediliyor. İşte bu ortamda Sarıkamış’ta yaşanılanlara bakış açımız kıymet kazanıyor. Vefatlar olacak diye ülke savunmasından vaz geçilebilir mi? Hakikaten “vatan sağ olsun” kelamı Mehmetçiğimizin lisanından düşmüyor. Çok büyük acılar yaşandı diye vatan topraklarının, gerektiğinde vefatı göze alarak savunulması göz gerisi edilebilir mi? Kimilerinin yaptığı üzere karalanabilir mi?
KAYIP SAYISI 53 BİN
Sarıkamış’ta vatan toprakları ve sonları Rus Çarlığına karşı savunuluyor. Bu savaş mecburidir. Sarıkamış’ta yaşanan temel olarak bir kahramanlık destanıdır. Bir felaket değil. Savaşın bir felakete dönüşmemesi için tüm önlemler alınmalı. Lakin imkanları hudutlu olan Filistinlileri gerekli tedbirleri almıyorlar diye suçlayabilir miyiz? Hatalı olan, saldırgan olan Amerika, İsrail ve öbür emperyalistlerdir. Ve bu katliamı seyredenlerdir.
Sarıkamış Harekâtının çok sayıda Mehmetçik kaybıyla sonuçlanmasının en kıymetli nedenlerinden biri Osmanlı ordusunun dondurucu soğuk ve başka olumsuz şartlara karşı gereğince donanımlı olmamasıdır. Harekâtın sonunda Türk ordusunun kaybı 53 bin şehittir. Bu sayıya, donma ve hastalıktan kayıplar dâhildir. 7 bin asker de Ruslar tarafından esir ediliyor.
ÜÇ GEMİ BATIRILMASAYDI…
O yıllarda Anadolu’da bilhassa de doğuda ulaşım imkanları çok çok kısıtlı. Çok az demiryolu var. Kara yolları da hudutlu ve bozuk. Bu nedenle gereğince askeri gereç, teçhizat, giysi vb. Sarıkamış’a ulaştırılamıyor. Ruslar, 7 Kasım 1914 sabahı Zonguldak limanını bombaladıktan sonra üç sivil Osmanlı gemisiyle Zonguldak-Ereğli açıklarında karşılaşıyor ve onları batırıyor. Bu üç gemi batırılmamış olsaydı Sarıkamış’a askerler ve savaş için gereğince gereç ve teçhizat ulaştırılabilirdi. Ve büyük olasılıkla kayıp bu kadar büyük olmazdı. Hakikaten Çanakkale’de tüm ülkenin imkanları maddi ve manevi olarak savaşın buyruğuna veriliyor. Olağan ortada iklim, coğrafik pozisyon ve gibisi üzere öbür farklar da var.
Bu kahraman orduyu Kuran Enver Paşa’dır.
Yaklaşık 10 gün süren muharebe sonrasında Enver Paşa yenilgiyi kabul ediyor ve İstanbul’a dönüyor. Onun, bu güçlü günlerde kimi vakit karlı bir çukurun içinde dinlenmeye çalıştığı söz ediliyor. Umutsuz değildir. Fakat askerini gerektiği üzere giydiremez, besleyemez… Kederi ve çaresizliği bir vasiyetname yazacak kadar büyüktür.
NEDEN YAPILDI
Sarıkamış Harekâtı’nın maksadı, 93 Harbi’nde Osmanlı’nın mağlubiyetiyle kaybedilen topraklarının geri alınması ve Rusların Anadolu’nun içlerine gerçek ilerlemesinin engellenmesidir. 19 Aralık 1914’te periyodun Başkomutan Vekili Enver Paşa tarafından önerilen savaş planı, Osmanlı ve Alman kurmay heyeti tarafından kabul görüyor.
Tarih: Aralık 1914. Yani Sarıkamış Harekâtı, savaşın şimdi başında ve ağır kış koşulları altında gerçekleşiyor. Bu harekâtın sonunda Ruslar, Erzurum’da durduruluyor. Böylelikle ülkenin Ruslar tarafından işgali önleniyor.
Eğer Sarıkamış’taki harika direniş olmasaydı, Anadolu şimdi 1915’te işgal edilebilirdi. Ruslar aslında Kafkaslardan geliyordu. Durdurulmalıydı, durduruldu da. Daha sonra, Mustafa Kemal Paşa’nın da dâhil olduğu Kafkas savaşlarında Muş, Van, Bitlis üzere kentlerimiz de işgalden kurtarıldı.
Enver Paşa’nın Kafkas Cephesini açması, Çarlık Rusya’sına darbe vurarak hem Çanakkale Savaşı’na tesir etti hem de Rusya’nın bütün kuvvetini Avrupa’daki cephelere göndermesini ve Birinci Dünya Savaşı’nın kısa müddette sona ermesini önledi.
TARTIŞMASIZ BİR KAHRAMANLIK DESTANI
Sarıkamışlı bir hekim/cerrah olan Bingür Sönmez, “Tanrı ülkemizi İttihatçılar üzere başarısız siyasetçilerden korusun” dileğinde bulunacak kadar Enver Paşa ve İttihatçı zıddıdır. Sönmez’in bu dileğini çok önyargılı ve kadirbilmez buluyorum fakat Sarıkamış Savaşına ait aşağıya aldığım değerlendirmesi gerçeği söz ediyor:
“Enver Paşa çok gözü pek ve korkusuz bir adamdır. O kadar merttir ki her vakit ordunun önünde gitmiş, dünya savaş tarihinde görülmemiş bir formda Ordu Karargâhı’nı düşmana bir buçuk kilometre arada kurmuştur. (…) Sarıkamış’ta dünya savaş tarihinde örneği görülmemiş bir emre itaat yaşanmıştır. Genç Subaylar Balkan Savaşının utancını silmek için vefatına savaşmışlardır. Tüm asker ileri giderken şehit olmuştur. Sarıkamış tartışmasız bir kahramanlık destanıdır.” Ayrıyeten bu kahraman orduyu yine kuran ve disipline eden de Enver Paşa’dır.
“SARIKAMIŞ, TÜRK MİLLETİNİN TARİHİNDE BİR ŞEREFTİR”
Falih Rıfkı Atay:
“Sarıkamış, Türk milletinin tarihinde bir şereftir”
Dönemin yakın şahitlerinden Falih Rıfkı Atay, Sarıkamış’ın ve Enver Paşa’nın insafsızca suçlanmasına şiddetle karşı çıkıyor. Atay’ın Sarıkamış yazısı şöyle:
“Varlık Muharriri, ‘Sarıkamış Taarruzu Türk tarihinde bir lekedir’ diye yazmış. Hayır. Sarıkamış, Türk milletinin tarihinde bir erdemdir. Ve ben bir gün oraya gitseydim, Sarıkamış’ın karlı dağlarını seyrederken tahminen ağlardım. Ancak utanmazdım. (…) Hâlbuki taarruzdan sonra otuz-kırk bin kişilik kolordulardan fakat derme çatma dört bin nefer kadar Türk kalmıştır. Onların tahminen de dörtte üçünün ‘katili Ruslar değil Enver’ imiş. Varlık Muharriri o denli yazıyor. Varlık Muharriri Sarıkamış’ın bir leke olduğunu söylediği vakit bu cinayetin anısıyla sarsılmış olmalıdır. Bu yüzden kendisinin bir cinayet işlediğinin farkında değildir. Türk milleti, son harpte bilhassa iki yerde tabiat ve imkânsızlıklarla boğuşturuldu. Çöl ve Sarıkamış… Allah’ın birini ateşten, birini buzdan yarattığı bu iki cehennemden Türk sabrı, Türk cüreti imtihandan geçti. Sarıkamış Şehitleri, bir güneş aksinin hasretiyle, Sina Şehitleri, bir su damlasının hasretiyle öldüler.”
NAPOLYON’UN RUSYA SEFERİ
Barış Doster, Enver Paşa’nın Sarıkamış mağlubiyetini, Napolyon’un Rusya önlerinde yaşadığı hezimetle karşılaştırıyor:
“Napolyon da Rusya önlerinde Fransız ordusuna, 400 bin askerin kaybıyla sonuçlanan büyük kısmının soğuktan kırıldığı bir hezimet yaşatmıştır. Lakin bu Napolyon’un Enver Paşa kadar zalimce eleştirilmesine, hakarete varan sözlerle sorgulanmasına sebep olmamıştır. Kimse Napolyon’un başarısız bir kumandan ve devlet adamı olduğunu öne sürmemiştir.” Üstelik Enver Paşa yurdunu savundu.
Başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere vatan savunmasında şehit olan tüm Mehmetçiklerimizi hürmet ve minnetle anıyorum.
Feyziye Özberk